سرگشتگی روشنفکر در راه‌آب‌نامة محمّدعلی جمال‌زاده و قندیل امّ هاشمِ یحیی حقّی بر اساس رویکرد اجتماعی ادبیّات تطبیقی

سرگشتگی روشنفکرِ شرقی به عنوان یکی از پیامدهای تقابل سنّت و تجدّد، موضوع پژوهش حاضر است که به طور موردی رمان­های راه­آب­نامة جمال­زاده و قندیل امّ هاشم یحیی حقّیرا بررسی می­کند. پس از مطالعة تاریخی ایران و مصرِ معاصر و بیان شباهت­های اجتماعی این دو کشور، مضمون دو داستان تحلیل و بررسی می­شود تا شباهت­ها و تفاوت­های موجود در محتوا، کنش شخصیّت­ها، بحران روحی و سرگشتگی آن­ها و راه­های برون­رفت از این بحران مقایسه و تطبیق داده شود.       این پژوهش، نشان می­دهد که جامعة روح­الله (شخصیّت راه­آب­نامه) و جامعة اسماعیل (شخصیّت قندیل) شرایط مشابهی دارند که موجب پدیدآمدن این مضمون مشترک داستانی شده است. اسماعیل که نمودی از شخصیّت یحیی حقّی است؛ برای حلّ بحران، علم اروپایی را با ایمان همراه می­سازد و میان فرهنگ شرق و غرب آشتی برقرار می­کند، امّا روح­الله، که نمودی از جمال­زاده است، در سرگشتگی خود باقی می­ماند و برای گریز از آن به سنّت­ها پناه می­برد. .